WineTales - De rechtszaak tegen Pinotage

De rechtszaak tegen Pinotage bracht letterlijk de hele druivenwereld in beroering. Veel buitenlandse druivenrassen wisten van de aanklacht maar weinige geloofden dat het effectief tot een proces zou komen. Hoe zou dat mogelijk zijn met al die Pinotage-bewonderaars wereldwijd? De advocaten van de Big Five hebben hun stoutste trucs bovengehaald om Pinotage voor het tribunaal te krijgen. Hun missie: de verdwijning van Pinotage op Zuid-Afrikaanse bodem. De Big Five, de meest succesvolle druivenrassen ter wereld zijnde Chardonnay, Sauvignon Blanc, Cabernet Sauvignon, Merlot en Shiraz, veroverden de laatste decennia een groot deel van de Zuid-Afrikaanse wijngaarden. Volgens hen maakt Pinotage Zuid-Afrika te schande.

Het gebeuren vindt plaats in Bloemfontein, de gerechtelijke hoofdstad van Zuid-Afrika. Heftige betogingen in de stad zorgden voor enkele uren vertraging. Voor het gerechtsgebouw steken druivenranken grote spandoeken in de lucht met ‘stop het druivenracisme’, ‘weer een genocide’ en ‘schandelijke discriminatie’. Maar er worden ook slogans geschreeuwd zoals ‘uittrekken, die Pinotage en ‘weg met die stinkdruif’. Wanneer een politiewagen de Pinotage met loeiende sirenes ter plaatse brengt, geraken de gemoederen helemaal verhit. Mister Pinotage kruipt geboeid de wagen uit, duidelijk aangeslagen door zoveel agressie van eigen volk. De bewakers worden door sympathisanten bekogeld met grijsrotte druiven en honderdjarige Chenin-bosstokken versperren de toegang tot de rechtszaal. Het waterkanon en de matrak brengen de massa tot bedaren.

De aanklacht

Rechter Nebbiolo, een internationale autoriteit op het vlak van druivenrechtspraak, opent de zitting. Hij leest de aanklacht voor: "Pinotage, u wordt verdacht van ondermijning van de Zuid-Afrikaanse wijnbouw omwille van drie redenen. Ten eerste: uw rubbersmaak, ten tweede: uw aroma van nagellak en ten derde: uw wrangheid. Deze drie eigenschappen zouden aantonen dat u een genetisch minderwaardig druivenras bent en daar staan zware straffen op. De aanklager mag zijn pleidooi beginnen." Bonk, rechter Nebbiolo klopt met zijn hamer op de tafel.

Het requisitoir van de Cabernet Sauvignon

Cabernet Sauvignon, streng gekleed in zwart maatpak, stapt naar voor en richt het woord tot de volksjury. De jury is samengesteld uit 20 neutrale druiven waaronder een meerderheid  Colombard en Muscat.
"Geachte dames en heren, vandaag zal ik u overtuigen van de schadelijke invloed van Pinotage op het imago van Zuid-Afrikaanse wijn. U krijgt bewijs dat Pinotage een minderwaardig druivenras is dat het beloftevolle wijnland Zuid-Afrika al jarenlang bezoedelt met ondermaatse wijnaroma’s.  Laat ons hiertoe in de tijd terugkeren, naar 1925, het geboortejaar van deze druif. Abraham Izak Perold, een briljante Zuid-Afrikaanse wetenschapper en professor in de Wijnbouw aan de universiteit van Stellenbosch, speelde in zijn vrije tijd met druivenstokken. Het is nooit vastgesteld of de man nuchter was of bezopen maar op een mooie dag ging hij zijn tuin in en bevruchtte een bloeiende Hermitage, beter bekend als Cinsault, met pollen van een Pinot Noir. Het resultaat: één druif met vier pitten Perold’s Hermitage X Pinot Noir. De vier zaadjes groeiden uit tot gezonde zaailingen. Professor Perold had weinig interesse voor zijn creaties en nam er zelfs geen nota’s van. In 1927 verliet de man zijn huis om als wijnmaker te werken voor KWV, de Koöperatieve Wijnbouwers Vereniging van Suid-Afrika. De wijnstokken bleven in de tuin verweesd achter. Professor Perold heeft grote verdienste in de Zuid-Afrikaanse wijnbouw. Dankzij hem werden minstens 177 verschillende hoogwaardige druivenrassen en klonen ingevoerd uit het buitenland. Rassen zoals Cabernet Sauvignon, Shiraz en Sauvignon Blanc hebben Zuid-Afrika in de hele wereld beroemd gemaakt. Spijtig genoeg geraakte zijn naam verbonden met Pinotage, een druivenras waarvan hij de kwaliteiten niet zag en waarvan hij in zijn leven nooit een druppel wijn heeft geproefd. Perold overleed in 1941, het jaar dat de allereerste Pinotage-wijn het levenslicht zag."

Rugby en Pinotage

In de rechtszaal weerklinken uitlatingen van boosheid en ongeloof. Dit verhaal kent niemand. Rechter Nebbiolo klopt met zijn hamer en maant het publiek aan tot stilte. De Cabernet Sauvignon gaat verder:
"Beste juryleden, waarom is Pinotage zo belangrijk geworden in Zuid-Afrika? Wel, het begint bij Charlie Niehaus. Deze jonge docent Wijnbouw aan de universiteit van Stellenbosch wist van de Pinotage-plantjes. Net op het moment dat de vroegere tuin van professor Perold werd omgespit, begin de jaren 20, fietste Niehaus toevallig langs. De werkmannen hadden opdracht gekregen om alle planten uit te trekken. Niehaus bracht de bedreigde wijnstokken in veiligheid op de landbouwschool van Elsenburg, net buiten Stellenbosch. Het leven van de Pinotage hing aan een zijden draadje. De planten werden opgekweekt door professor Theron en in 1935 geënt op Amerikaanse onderstokken. Het beste van de vier rassen werd geselecteerd en men zocht er een naam voor. Eerst Herminot of Herminoir maar uiteindelijk werd het Pinotage. Pas in 1941 maakte een zekere meneer de Waal er voor het eerst wijn van. Hij liet het brouwsel proeven op een feestje van zijn rugbyteam. Twee spelers, beiden notoire wijnbouwers, vonden het lekker en kregen interesse in een experimentje met de druif. Het waren Peter Morkel van wijndomein Bellevue en Paul Sauer van Kanonkop. In samenwerking met de machtige coöperatieve Stellenbosch Farmers Winery deden deze uitstekende domeinen hun best om van Pinotage een mooie wijn te maken. De eerste commerciële, als Pinotage gelabelde wijn kwam in 1961 op de markt onder het label Lanzerac. De meeste Pinotage verdween in blends, zonder naamvermelding. Weinig wijnmakers, die zich in de jaren 70 en 80  losmaakten van de Zuid-Afrikaanse wijncoöperatieven, slaagden er in om lekkere Pinotage te maken maar het geloof was gewekt dat Zuid-Afrika met een eigen druif de internationale markt kon verrassen. Spijtig genoeg heeft de druif het buitenland vooral gechoqueerd."

Roestige nagels en vernis

Opnieuw gegrom in de zaal en opnieuw moet rechter Nebbiolo met zijn hamer tussenkomen. De Cabernet vertelt onverstoord verder:
"Enkele medailles in wijnwedstrijden lieten het hoofd van de wijnbouwers op hol slaan. Ze dachten warempel dat ze goud in handen hadden. De druif werd overal aangeplant. In 1976 kreeg Zuid-Afrika bezoek van een delegatie Masters of Wine uit Groot-Brittanië. Hun oordeel over de kwaliteit van de Pinotage was vernietigend. De geur van de wijn deed de proevers denken aan vernis en de smaak aan roestige nagels. Pinotage had voor hen geen toekomst. Het verhaal verspreidde zich via de Britse wijnpers over de hele wereld: Pinotage ruikt naar aceton en verbrande rubberbanden. Deze negatieve evaluatie werd ook gedeeld door een aantal Zuid-Afrikaanse wijnbouwers. Eind jaren 70 taande het geloof in de druif en werden stokken uitgetrokken. De ondergang van de Pinotage leek even in zicht, ware het niet dat de prestigieuze Zuid-Afrikaanse wijnwedstrijd Diners Club Winemaker of the Year in 1987 Pinotage als thema nam. Beyers Trutter won de wedstrijd met zijn eikgerijpte Kanonkop Pinotage en 4 jaar later zou hij ook in Londen Winemaker of the Year worden in de International Wine and Spirit Competition. De interesse voor Pinotage was opnieuw gewekt. Wijnliefhebbers merkten bovendien dat hun Pinotages prachtig gerijpt waren na 15-20 jaar kelderrust. De Zuid-Afrikaanse wijnbouw leefde op toen het ANC met Nelson Mandela in 1990 het einde van de Apartheid inluidde. De internationale boycot werd opgeheven. De autochtone Pinotage mocht als uitgangbord van de heropleving dienen. Er kwamen extra aanplantingen. Wat een verschrikkelijke vergissing.”

De voorgestelde strafmaat

De advocaat van de aanklagers nadert het einde van zijn betoog:
"De internationale doorbraak van Pinotage was gestoeld op enkele goede wijnen van topwijnmakers. De meeste Pinotages bleven daarentegen van bedenkelijke kwaliteit. Rubbergeuren en onrijpe, wrange smaken zijn vandaag eerder regel dan uitzondering. Ampelografen geven aan dat druivenrassen door mensen gemaakt zelden of nooit de kwaliteit van natuurlijk ontstane druivenrassen evenaren. Pinotage is daar het levende bewijs van. De druif is een onbedoelde genetische farce, kwam door het grootste toeval op de markt en werd bekend door zeldzame topexemplaren. Intrinsiek heeft de druif geen enkele kwaliteit. In het belang van de toekomst van ons wijnland Zuid-Afrika eis ik de volledige verdelging van dit druivenras."
Rechter Nebbiolo heeft de grootste moeite om de opgehitste zaal tot rust te brengen. Hij geeft het woord aan de verdediging.

Chenin Blanc voert de verdediging

Chenin Blanc is advocate van Pinotage. Ook zij zat jarenlang in hetzelfde verdomhoekje als Pinotage nu. Steen, zoals Chenin toen heette, werd lange tijd alleen gebruikt voor simpele massaproducten. Ondertussen wordt de druif geherwaardeerd en niet een klein beetje. Volgens Chenin is Pinotage -een soort broer voor haar- een prachtige wijndruif. Die stelling zal ze voor de jury verdedigen. Luisteren we even mee.

"Beste juryleden, ik zal u vandaag het enige ware Pinotage-verhaal vertellen. Zoals u aan de sfeer in de zaal merkt, heeft Pinotage niet alleen tegenstanders. De smaaktekorten daarstraks opgesomd zijn geen intrinsiek kenmerk van de Pinotage. Ze kunnen verholpen worden door eenvoudige ingrepen in de wijngaard en de cave. Genetisch is Pinotage even edel is als Shiraz of Cabernet Sauvignon en drukt nog meer dan deze internationale druiven het unieke flamboyante karakter van Zuid-Afrika uit. Leden van de jury, ik bied u onmiddellijk een glaasje Pinotage aan. Samen zullen we de wijn proeven en bespreken. The proof of the pudding is in the eating."

De Chenin neemt het glas, walst en zet haar neus ertegen:
"Geweldig boeket van superrijpe blauwe bessen en moerbei. Licht animale geuren ook, tabak en kruiden zoals peper en kruidnagel. Een verleidelijk en zeer typisch toetsje groene banaan of bananenschil. Boven het eclatante fruit hangt een uitgesproken rokerigheid. Een ronde mond met heel sappig zoet fruit en wat zoete kruiden zoals kaneel. Vanille, munt en donkere chocolade finaliseren het smaakpalet. Dames en heren, zo moet Pinotage zijn: pittig, wild en weelderig, net zoals de Zuid-Afrikaanse natuur."  De juryleden zijn onder de indruk van de wijn. Drie Colombard's vragen een tweede glas maar worden teruggefloten door hun juryvoorzitter, de heer Barbera.

Smaakfouten zijn iets van het verleden

Chenin wandelt langzaam langs de juryleden terwijl deze aandachtig in hun glas ruiken. Eén voor één kijkt ze hen in de ogen:
"Dames en heren, u wordt geen verbrande rubber gewaar, geen vernis noch wrange smaken. Ik zie u genieten van de wijn. De smaak van Pinotage is, zoals u wellicht vaststelt, uniek. Aan de ene kant zijn er de klassieke Europese accenten, aan de andere kant een uitgesproken Afrikaanse kleur. Er waren inderdaad problemen met Pinotage.  Maar die zijn, zoals ik al zei, grotendeels verholpen. De grote schuldige van de vervelende vernis- en verfaroma’s is isoamylacetaat. Die stof ontstaat door een combinatie van waterstress in de wijngaard, te hoge vergistingstemperatuur en zuurstoftekort in de cuve. Wijnbouwers die op deze factoren letten, behouden de zuivere smaak van Pinotage. Ook de schuldigen van rubber en roestige nagel zijn gevonden: onrijpe druiven en wijnstokziektes. In vele wijngaarden rijpt Pinotage ongelijkmatig. Daardoor komen zowel overrijpe als groene druiven de gistingskuip terecht. Onrijpe Pinotage wordt vaak veroorzaakt door ziektes van de wijnstok. Denk aan het bladrolvirus. De keuze van een geschikt terroir - liefst heuvelflanken met goede waterhoudende capaciteit- , groene oogst, strenge selectie van druiven en gecontroleerde gistingstemperatuur kunnen de meeste onzuivere aroma’s van Pinotage uit de wereld helpen. Zoals ook bevestigd wordt door recente, lovende commentaren van Masters of Wine. De Pinotage Association, een vereniging van Pinotage-wijnbouwers, doet er alles aan om de druif de waardering te geven die hij verdient. Spijtig genoeg bevinden de grootste tegenstanders zich in eigen land. Zeer merkwaardig. Het zou  Zuid-Afrika veel goed doen als de eigen wijnbouwers als één blok achter de eigen Pinotage gingen staan."

Genetische genialiteit

Chenin sluit haar verdediging af:
"Professor Perold werd door de aanklager terecht beschreven als een briljante man. Het is duidelijk dat hij Pinotage niet onder invloed maakte. Pinot Noir werd als vader gekozen omwille van zijn verfijnde, edele smaken en zijn vroege rijping. Om de fragiele, ziektegevoelige druif te versterken, koppelde Perold de Pinot Noir met de robuustere Cinsault. Zij is betrouwbaar en beter bestand tegen ziektes. Het bleek een succesvolle relatie: het kind Pinotage heeft trossen vol kleine druifjes met donkere en dikke pel, rijpt vroeg, haalt gemakkelijk hoge suikergehaltes en is matig vatbaar voor meeldauw en grijsrot. Pinotage is genetisch perfect. Dat vermoedde Abraham Perold zelf toen hij professor Theron de toelating gaf om zijn druif op te kweken. Pinotage is een moeilijke ras en daarom zijn er heel wat wijnen van middelmatige kwaliteit. Enkel bekwame wijnbouwers slagen erin om van de druif de meest exotische en zinnenstrelende rode wijn op aarde te maken. Dat is ook - laat ons eerlijk zijn - het geval met Pinot Noir. Niemand heeft ooit de kwaliteit van de Pinot Noir in vraag gesteld dus laat ons niet strenger zijn voor de zoon dan voor de vader. Pinotage heeft op het vlak van smaak en genen geen principiële gebreken. Pinotage maakt Zuid-Afrika helemaal niet te schande. Integendeel, Pinotage is dé trots van het land. Daarom vraag ik aan de jury de vrijspraak."

Het oordeel van de jury

Er blijkt een grote consensus binnen de jury over de noodzaak om meer Pinotages te proeven alvorens een vonnis te vellen. Chenin Blanc heeft daarop gerekend en presenteert een uitgebreide tasting: eerst een verticale Kanonkop van de jaren ’90 tot heden, daarna recente jaargangen van gevestigde waarden zoals Beyerskloof, Flagstone, Diemersdal, Allée Bleue, L’Avenir, Altydgedacht en Spioenkop. De juryleden kunnen hun enthousiasme moeilijk verstoppen. Na het proeven kondigt de voorzitter aan dat de jury zich terugtrekt voor de geheime beraadslaging. Alle proefflessen worden meegenomen voor ‘verdere inspectie’.

De beraadslaging van de jury duurt lang, heel lang. Het publiek, de internationale pers, het ganse land wachten gespannen. Uit de belendende raadszaal komen alsmaar meer geluiden. Het lijkt dat de jurydruiven aan het lachen en het zingen zijn. Een uur later schuift de zware eikenhouten deur eindelijk open. Blozende druiven proberen hun gezicht serieus te houden en lopen zigzaggend naar hun plaats. Voorzitter Barbera, de enige druif die schijnbaar nuchter is, steekt rechter Nebbiolo een briefje in de hand met daarop het oordeel van de jury. Nebbiolo doorbreekt de ijzige stilte in de zaal met zijn zware stem:

"De jury acht het proefondervindelijk bewezen dat Pinotage tot uitstekende wijn verbouwd kan worden. De aanklacht dat de druif genetisch minderwaardig is op basis van afwijkende aroma’s wordt verworpen. De kwaliteit van een druif moet beoordeeld worden op basis van zijn beste wijnen. En deze wijnen zijn zonder enige twijfel briljant. Pinotage, de jury oordeelt dat u onschuldig bent."  In de zaal weerklinkt evenveel gejuich als boegeroep. Vreemd toch hoe een druif een land kan verdelen.

De kranten

De volgende dag stonden de kranten vol commentaren bij het proces. Het rubberverhaal blijkt bij de pers nog sterk te leven. Daar heeft Bloemfontein weinig aan veranderd. Sommige wijnjournalisten vinden een vleugje verbrande rubberband niet eens zo erg. Als Nebbiolo naar teer mag ruiken en Mourvèdre naar paardenstal, waarom zou Pinotage geen beetje aangebrande rubber mogen hebben? Rubber, voorwaar een uitgesproken Afrikaans terroirproduct! De druif laat het allemaal niet aan zijn hart komen. Hij is door alle beschuldigingen een stuk sterker geworden. Door een verwoede zoektocht naar identiteit vindt men Pinotage in alle mogelijke stijlen: krachtig en gestructureerd, verfijnd en elegant, licht en fruitig of zwoel en weelderig. Pinotage is een veelzijdige druif geworden en net zoals elke boeiende druif verdeelt hij de meningen.

BRONNEN

Jack, B. (2012). Pinotage. A Philosophical Obsession. Tong, 14 (South Africa), 16-23.

Pinotage Association (2014). South Africa’s Pinotage Wine Guide. http://www.pinotage.co.za/images/pdf/wineguide.pdf

Robinson, J., Harding, J. & Vouillamoz, J. (2012). Wine Grapes. A complete guide to 1368 vine varieties, including their origins and flavours. New York: HarperCollins Publishers.

Scheys F. & Francque G. (2010). Wegwijs in Zuid-Afrikaanse wijn. Antwerpen: Linkeroever Uitgevers.