Filipa Pato, de lachende kruisvaarster van de Portugese bagadruif

De namen van de beste wijnregio’s in de wereld beginnen met een ‘B’, grapte een bevlogen wijnjournalist ooit. Barolo, Bordeaux, Bourgogne, Barossa Valley. ‘En dus reken ik er ook onze Portugese regio Bairrada bij’, proest wijnmaakster Filipa Pato het uit. Haar ‘Nossa’, gemaakt met de lokale bagadruif scoorde bij wijngoeroe Robert Parker een 96+. Het was de hoogste score voor een Portugese wijn ooit.

"Als kind kende ik, ravottend in de wijngaarden, al snel alle geheimen van de kleine perceeltjes", herinnert Filipa Pato zich. Haar ouders hadden elk wijngaarden geërfd in Bairrada, de regio ten noorden van de Portugese universiteitsstad Coimbra. Pas na een carrière in het onderwijs maakten ze de sprong naar de wijnmakerij. Filipa studeerde, net als haar vader Luis Pato, voor chemisch ingenieur. "Na mijn studies wou ik naar het buitenland, om inspiratie en ervaring op te doen in de wijnwereld."

Van Bordeaux naar Australië

"Mijn eerste wijnervaring buiten Portugal heb ik aan mijn papa te danken. Hij kent de wijngrootheid Jean-Michel Cazes nogal goed. Cazes beheerde enkele wijndomeinen voor de AXA-groep en is een heel grote meneer in Bordeaux." Weinig mensen weten dat de Franse verzekeringsreus al decennialang investeert in (top)wijnbedrijven, zoals Château Pichon Longueville Baron, Château Suduiraut en de port-maker Quinta do Noval. Filipa Pato werkte in de regio van Bordeaux voor AXA als chemisch ingenieur. "Wijnanalyses maken was mijn job. Bij Pichon in Pauillac bijvoorbeeld. Dat was in 1999".

Van Bordeaux ging het naar de Finca Flichman in Argentinië. En van daar naar de regio van Margaret River in Australië, waar Filipa Pato aan de slag ging bij Leeuwin Estate. "Vooraleer ik zelf in Portugal als wijnmaker zou gaan werken, wou ik absoluut een goed idee hebben van hoe de oude én de nieuwe wijnwereld echt werkte. Ik wilde hun visie op het wijnmaken doorgronden en hoe ze die dan in de praktijk omzetten. Ik wist dat ik als chemisch ingenieur nog veel te leren had over het wijnmaken zelf. Op Leeuwin had ik het voorrecht om met de grote Bob Cartwright te werken als wijnmaker. Een onbeschrijflijk leerrijke tijd was dat."
De chardonnays van Leeuwin worden bij de allerbeste ter wereld gerekend.

Verwaarloosde wijngaarden

Toen Filipa in 2000 terug naar Portugal kwam, besloot ze haar ouders nog wat te helpen voor ze – ‘stap voor stap’ haar eigen pad wou bewandelen. "Ik nam mijn tijd om mijn eigen wijngaarden te zoeken. De wijngaarden van mijn ouders liggen in het noorden van Bairrada. Ik zocht eerder in het zuiden van de streek. Het viel me op dat daar steeds meer wijngaarden verlaten en verwaarloosd werden. In 2001 kon ik mijn eigen project op gang trekken".

Het was de Belgische wijninvoerder en Portugalspecialist Kris Jeuris opgevallen dat Filipa Pato met nieuwe wijnen op de proppen kwam. Een goede vriend van Jeuris was en is William Wouters, toentertijd sommelier van het wijnrestaurant Pazzo in Antwerpen. "Na een proeverij in 2006 in Pazzo, ging William met me mee op reis naar Brazilië om mijn wijnen voor te stellen. En weet je wat? We kwamen we terug als een koppel", lacht Filipa Pato breed.

Vanaf dan zouden Filipa en William Wouters (in 1992 werd hij Beste Sommelier van België) hun gezamenlijk wijnproject in Portugal verder uitbouwen. Wouters bouwde zijn activiteiten bij wijnrestaurant Pazzo af en verkocht de zaak in 2014.

"Vandaag hebben we 17 ha wijngaarden, met een gemiddelde productie van om en bij de 80.000 flessen", vertelt Filipa. "Ik heb heel lang goed uit mijn doppen gekeken en vandaag mag ik zeggen dat al onze wijngaarden op toplocaties gesitueerd liggen. We werken enkel met lokale druivenrassen. Ik vind het zelf niet zo tof dat de regio zelf de appellatie heeft opengesteld voor internationale druivenrassen. Zo’n 80 procent van onze productie exporteren we, dan zijn we niet slecht bezig met de promotie van onze plaatselijke variëteiten hé?!"
"Tot vandaag sta ik perplex van wat de natuur biedt. De biodiversiteit in onze regio, hier in Bairrada, is bijzonder groot. Het feit dat we biodynamisch werken maakt er voor mij één groot geheel van".

"We hebben in onze wijngaarden ook wat andere rassen staan, als de bical, de cercial en de Maria Gomesdruif. Maar voor ons komt de baga op nummer één, daarop focussen we. Dat lijkt me ook het best om de mooiste resultaten te behalen".

Met die kleine en voor velen nog steeds onbekende druif bouwden Filipa en Wiliam een fraaie exportportefeuille uit. De grootste afzetmarkt is de Verenigde Staten, gevolgd door Canada, Brazilië en Europa, met vooral Noorwegen, Zweden en Engeland. ‘Ik ben zo blij dat diverse toprestaurants in Londen onze wijnen op de kaart hebben", zegt Filipa. "Samen met mijn papa voel ik me als een kruisvaarder van de baga".

Wat me zelf op diverse wijnreizen opviel, is dat ik nergens in de wereld ook van de aanplant van de baga heb gehoord. ‘Klopt’, beaamt William Wouters. "In Zuid-Afrika hebben twee bevlogen wijnmakers Eben Sadie en Adi Badenhorst het geprobeerd. Maar het klimaat in Swartland is veel te warm. Beiden zijn op zoek naar druiven met fraicheur om hun wijnen te verzachten. Maar met de baga is het daar nooit goed gekomen".

Verrassing van 140 jaar oud

De wijnproeverij is voorbij, de wijnbabbel met Filipa zit er op. Tenminste, dat dacht ik. Maar Pato lacht geheimzinnig en diept uit een kartonnen doos een bijzondere fles op. "Kijk hier, dit is onze ‘Missão’. De bagadruiven komen uit een wijngaard van naar schatting 140 jaar oud. Op het kadaster heet deze plek ‘Missão’, wat zoveel als ‘missie’ wil zeggen. Een godsgeschenk", lachen Filipa en William samen.

De druivelaars zijn prephylloxera, van voor de periode dus dat de druifluis zowat alle wijngaarden in Europa naar de verdoemenis hielp. "Het is dankzij de kracht van de bagadruif, die hier bijzonder goed gedijt, dat we vandaag die topwijn kunnen maken. Maar hij is eigenlijk haast niet te koop. We hebben er veel te weinig van. Amper een paar honderd flessen…"

De wijn is extreem elegant, puur en intens tegelijk. Met een knapperige fruitigheid en wat witte peper in de neus.
En toen werd het stil, minutenlang.

Filipa Pato / foto Pato
De baga-wijngaarden in Bairrada / foto Pato
Filipa Pato en William Wouters / foto Pato
De hemelse Missão, met prephylloxera baga-druiven / foto Pato
Filipa Pato, William Wouters en ondergetekende / foto S.G.