WineTales - De verborgen romance
van Gouais Blanc en Pinot Noir

Hoe past de familie van de wijndruiven precies in de natuur? Dat zullen velen van u zich al afgevraagd hebben. Carl Linnaeus, een slimme Zweedse arts en plantkundige uit de 18de eeuw, kan ons helpen. Linnaeus bracht een hiërarchische orde of taxonomie aan in de levende schepselen. Als een soort God de vader gaf hij de dingen een naam. Linnaeus’ vader was niet toevallig een dominee die dolgraag wou dat zijn zoon theoloog werd. Niet ver ernaast: God schiep, Linnaeus ordende. De wijnstok behoort volgens de moderne taxonomie die gestoeld is op Linnaeus tot, hou u vast, het plantenrijk (rijk), de landplanten (stam), de zaadplanten (klasse), de tweezaadlobbige planten (orde), de Vitaceae of lianen (moderne term Ampelideae, familie), de Vitis of klimmende wijnstokken (geslacht) en de Euvites, een groep wijnstokken (subgeslacht). De Vitis vinifera maakt deel uit van de Euvites en is de door de mens gecultiveerde druivelaar. Het is dus een te lande levende tweezaadlobbige liaanplant van de gecultiveerde druivensoort die naar boven klimt en lekkere wijn produceert. De Franse druivenwetenschapper Pierre Galet beschreef 9600 verschillende wijnlianen en er zijn er nog meer. We noemen ze druivenrassen, druivenvariëteiten of eenvoudigweg wijndruiven.

De protagonisten

Laat ons nu kennismaken met de protagonisten van ons druivenverhaal. Het zijn de Pinot Noir en de Gouais Blanc. Zoals zal blijken zijn zij de Adam en Eva van een belangrijk deel van onze huidige wijndruiven. Met dank aan professor Carole Meridith, specialiste in de genetica en haar team voor hun zoektocht naar de wortels van de druivenfamilie. We keren samen in de tijd terug, naar de duistere Middeleeuwen. We lopen door de uitgestrekte wijngaarden van Noordoost-Frankrijk. Er worden naarstig druiven gekweekt. De grote ster van de wijnstokken in deze contreien is de Pinot Noir. Dat is nog steeds zo in Bourgogne en delen van de Champagne. De druif Pinot Noir krijgt van adel en Kerk de beste plaatsen aangeboden, de zongeoriënteerde kalksteenrijke hellingen. De andere, meer wijdverspreide druif is de Gouais Blanc. Het is een betrouwbare, sterke witte druivenstok met veel opbrengsten die door de boeren op de vlakke gronden wordt geteeld. De wijn van Gouais Blanc is scherp en zuur, een hygiënisch veilige drank en een roesmiddeltje voor de alledaagse landbouwer maar geen partij voor de rijken en de clerus. De Pinot Noir wordt in het Germaanse taalgebied een Frankisch druivenras genoemd, een druif die met de koning van de Franken Charlemagne wordt verbonden, een nobele druif. De Gouais Blanc wordt de druif van de Hunnen genoemd, de druif dus van de woesteling Attila de Hun. Haar Duitse naam is Weiβer Heunisch. Laat ons die twee druiven één voor één bekijken.

Gedomesticeerde druivelaars

We beginnen met de aristocraat Pinot Noir. Wat weten we van dit nobele druivenras? Veel eigenlijk. De Pinot Noir is het allereerste fruitgewas waarvan het volledige genetische basismateriaal in kaart is gebracht (in 2007). Het is een oud druivenras dat in de familiestamboom dicht bij de wilde druivenstok staat, nauwelijks één of twee generaties ervan verwijderd. Zijn ouders of grootouders beklommen, zoals onze verre voorouders, nog hoge bomen tot twintig meter boven de grond en dit al 60 miljoen jaar lang. Hoe wordt uit zo’n wilde druivenlianen een gecultiveerd druivenras geboren? We weten dat die wilde wijnstokken zeer kleine druifjes in volle trossen produceerden. De bevruchting van de bloempjes van de vrouwelijke stokken gebeurde door het stuifmeel van een mannelijke plant. Een aantal van deze planten werden door onze voorouders uitgekozen om te telen. Enkele bleken aan zichzelf genoeg te hebben om druiven voort te brengen, hermafrodieten, een zij en een hij tegelijk. Dat was interessant voor de wijnbouw en de mens maakte verdere selecties van de beste van deze druivenrassen. Nu hebben we gedomesticeerde druiven, verschillende druivenrassen maar nog geen Pinot Noir.

Een zaadje Pinot Noir

Af en toe gebeurt het, nu nog, dat de pollen van één hermafrodiet druivenras het bloempje van een ander druivenras bestuiven en dit bevruchten. Dan ontstaat een kruising van druivenrassen, een heel eigen druivenras. Al vrij snel na de domesticatie van de wijnstok is er op die manier uit een bevruchte druivenbloem een druif geboren met een viertal zaadjes Pinot Noir. Rechtstreeks in de aarde of eerst in de maag van een everzwijn en uitgepoept op een vruchtbaar plekje ontkiemde zo’n zaadje. En daar was de Pinot Noir, één enkele zaailing die het ontstaan gaf aan een heel nieuw druivenras. Ik wou dat ik bij dit verbijsterend fragiele historische evenement aanwezig was geweest. De mens nam stekjes van het plantje en vermenigvuldigde het. Wanneer kiemde dat zaadje? Men vermoedt meer dan 2000 jaar geleden, want toen de Romeinse legioenen Noordoost-Frankrijk binnentrokken was de druivenstok al daar. De Romeinen zullen Pinot Noir gedronken hebben om hun overwinningen in de streek te vieren.

Casanova en de duivel

De Pinot Noir is de meest bewierookte druif in de geschiedenis van de wijn. Het drankje dat eruit voorkomt, wordt de hemel in geprezen als de meest romantische en verleidelijke wijn die er op aarde te vinden is. Men wordt er onbedwingbaar lyrisch van. Pinot Noir wordt gezien als een opwindende maar wispelturige minnaar, een seksbom met duivelse allure. Pinot Noir laat als in de verliefdheid het bloed warm door de aderen lopen en maakt de ziel zacht. Het druivenras is de Casanova van de druivenfamilie. En er is nog meer. De Pinot Noir is, zoals de duivel, ook daar waar we hem niet zien. De druivenstok blijkt nogal gevoelig voor mutatie, dat is een proces in het DNA waardoor kleine genetische veranderingen optreden zonder duidelijke reden of functie. Grillen van de natuur. Enkel die gemuteerde wijnstokken die goed aangepast zijn aan hun omgeving overleven, naar het principe van Darwins survival of the fittest. Nu blijkt tot ieders verbazing dat Pinot Gris, Pinot Blanc, Pinot Meunier en minder gekend Pinot Liébault genetisch beschouwd Pinot Noir zijn. Enfin, ze zijn praktisch identiek. Het zijn mutaties of subvariëteiten van de Pinot Noir. Witte druiven nota bene, Pinot Gris en Pinot Blanc. Men vermoedt dat de mutatie bij deze druiven heeft plaatsgevonden in de genen die zorgen voor de kleur (anthocyanen) van de druif. Iedere witte druif is ooit een rode druif geweest, denken sommige geleerde mensen. Pinot Noir heeft wel honderden subvariëteiten waarvan er in Frankrijk vijftig officieel erkend zijn. Men noemt ze met een verwarrende en in feite foute term klonen. Als je stekjes kweekt van een druivenstok, dan krijg je klonen, identiek hetzelfde dus. Klonen en mutanten zijn verschillend, dat weet men al lang in de science fiction.

Het arme schaap Gouais Blanc

We bereiken nu de Bourgondische vlaktes en we worden omringd door wijnstokken met gele druiven. Het zijn Gouais Blanc-druiven. Men vindt ze in deze periode niet enkel in Frankrijk maar in heel Centraal- en Oost-Europa. De achtergestoken, vaak beschimpte en uitgelachen druivenstok (het Franse adjectief ‘gou’ is spottend) komt oorspronkelijk uit Centraal-Europa, mogelijks uit Kroatië waar ze Štajerska Belina heet. Het is mogelijk dat de Gouais Blanc een geschenk aan de Galliërs was van de wijnliefhebbende Romeinse keizer Probus (3de eeuw) afkomstig uit Dalmatië, een streek gelegen in het hedendaagse Kroatië. Niemand die dit ooit met zekerheid zal kunnen zeggen. Doorheen de eeuwen heeft Frankrijk veel moeite gedaan om de druif het land uit te bannen. Dit is uiteindelijk gelukt. De druif is vandaag bijna uitgestorven, er zouden nog enkele rijen stokken in Australië staan, een klein aantal in Zwitserland (met de naam Gwäss) en hier en daar nog wat druivelaars in Kroatië. Het verhaal gaat dat wijnbouwers uit vroegere tijden Gouais Blanc aan de randen van de wijngaarden neerpootten om druivendieven af te schrikken. Het arme schaap Gouais Blanc.

Twee flirtende druiven en een prestigieus kind

Hoe groot was de verbazing van de druivenexperten toen zij bij genetisch onderzoek constateerden dat de Gouais Blanc, de verstoteling van de Europese wijnbouw, één van de belangrijkste voorouders is van onze huidige druivengeneratie. Men kwam in 1999 tot de ontstellende vaststelling dat deze minderwaardige druif in het geheim verschillende romantische, zelfs ronduit seksuele verhoudingen heeft gehad met de edele verleider Pinot Noir. Een door de eeuwen zorgvuldig bewaard familiegeheim werd plots door de moderne wetenschap aan de oppervlakte gebracht. Het zorgde voor een shock in de wijnwereld wanneer onthuld werd dat deze twee flirtende druiven voor heel wat nazaten of kruisingen hebben gezorgd. Het belangrijkste kind uit deze ongehoorde relatie is niemand minder dan de Chardonnay, de meest prestigieuze witte druif ter wereld. Gouais Blanc en Pinot Noir staan ook aan de wieg van de Gamay, de Auxerrois, de Aligoté, de Melon en nog vele andere minder bekende druiven. Recent onderzoek uit 2009 heeft daarenboven aangetoond dat Gouais Blanc de biologische moeder is van de genoemde druiven, dat wil zeggen dat ze er genetisch het meeste aandeel in heeft. Pinot Noir leverde het stuifmeel en is dus de vader.

We weten ook -het is geen roddel meer- dat Gouais Blanc niet enkel met Pinot Noir een liaison heeft gehad. Gouais Blanc had tijdens haar langdurig verblijf in de Rijnstreek ook kennis met een andere nog mysterieuze partner. Samen verwekten ze de Riesling, de tweede meest beroemde witte druif op de aardbol. Zoals moeder Gouais Blanc werd ook dochter Riesling taboe verklaard in Frankrijk (met uitzondering van de Elzas). Van de vader van de Riesling weten we alleen dat het een zoon moet zijn van de Traminer en een wilde druif. Misschien is de vaderdruif uitgestorven, misschien staat hij ergens in een Duitse wijngaard verborgen tussen andere wijnstokken. Ik hoop dat hij ooit nog gevonden wordt.

Beauty and the Beast

Succesvolle druivenhuwelijken vinden zelden plaats in het laboratorium. Ze gebeuren spontaan in de natuur en moeder Natuur beslist met al haar wijsheid over hun voortbestaan. De mens kan dat succes alleen bestendigen en verspreiden. Het is wellicht zo dat de Pinot Noir en de Gouais Blanc precies door hun zo verschillende afkomst en aard, hun genetische diversiteit, het leven konden geven aan talentrijke en flexibele druivenrassen. Chardonnay in de eerste plaats. Die druif voelt zich overal in zijn nopjes. Ze is sterk en betrouwbaar en heeft veel distinctie in de smaak. Ze heeft alle kenmerken van haar ouders, van Pinot Noir the Beauty en van Gouais Blanc the Beast.